شاه‌کلید رهایی از اقتصاد نفتی و ۴ گامی که باید برداشت

پایگاه خبری تحلیلی فولاد (ایفنا)-عضو هیئت علمی دانشگاه علامه شاه‌کلید رهایی اقتصاد کشور از وابستگی به نفت را تکیه بر اقتصاد و تولید داخلی دانست و بر ضرورت افزایش پایه مالیاتی، اصلاح قیمت‌ها، افزایش بهره‌وری و افزایش صادرات غیرنفتی را در این راستا تأکید کرد.

دکتر جمشید پژویان، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم اظهار داشت معتقد است که اقتصاد کشور در گذشته و حال ضعیف و معیوب بوده است و همین مسئله باعث شده تا تحریم ها بر اقتصاد کشور مؤثر واقع شود.

به‌اعتقاد وی اگر تحریم‌ها اثرگذار است به‌دلیل ضعف صنعت، غیر قابل رقابتی بودن کالاهای داخلی با کالاهای دیگر و ضعف تولید بوده است، بنابراین برای خنثی سازی تحریم‌ها و مقاوم سازی اقتصاد ضمن حرکت در مسیر اقتصاد مقاومتی بایستی با تکیه بر توان تولید داخل افزایش کارایی در اقتصاد ملی را در دستور کار قرار داد.

مشروح گفت‌وگوی تسنیم با پژویان را در ادامه می‌خوانید:

*تسنیم: طبق آمارهای رسمی، سهم نفت در بودجه­‌های سالانه کشور علی‌رغم تلاش مسئولان، هر سال نسبت به سال قبلش بیشتر شده است، تحلیل شما از این موضوع چیست؟

پژویان: قبول دارم که دولت‌ها در طول سالهای گذشته نفتی‌تر شده‌اند. مهمترین این دلیل آن است که دولت‌ها در طول سالهای گذشته بزرگ‌تر شده‌اند و به‌تناسب نتوانسته‌اند سهم درآمدهای مالیاتی را در اقتصاد افزایش دهند. دولت‌ها هزینه‌های بیشتری را تحمل کرده‌اند. بی‌انضباطی مالی یکی دیگر از علل نفتی‌تر شدن دولت‌ها است. برای اصلاح این روند مسلماً بایستی سهم درآمدهای مالیاتی را با اصلاح نظام مالیاتی افزایش و اتکا به درآمدهای نفتی را نیز کاهش دهند.

*تسنیم: در شرایطی که با چنین وضعیتی یعنی وابستگی به درآمدهای نفتی مواجهیم، مسلماً هرگونه کاهش در درآمدهای نفتی همچون زمان حال که قیمت نفت به پایین‌ترین حد خود رسیده اقتصاد کشور با مشکلات جدی روبه‌رو می‌شود. به‌نظر شما اگر محدودیت‌های خارجی بیشتر شود، چه چالش‌هایی اقتصاد ایران را در بر خواهد گرفت؟

پژویان: اگر کشور با تشدید محدودیت­‌های خارجی روبه‌رو شود و نتوانیم نفت بفروشیم از آنجا که نفت حدود یک‌چهارم از تولید ناخالص کشور را تشکیل می‌­دهد لذا به‌طور کلی روی رشد اقتصادی تأثیر می‌­گذارد. از طرفی دیگر به‌دلیل وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی بودجه کشور دچار مشکل خواهد شد. یک بخشی از تأثیر گذاری تحریم‌ها بستگی به مدت زمان آن دارد. به‌بیان دیگر کوتاه‌مدت و یا بلندمدت بودن آن بر میزان و سطح تأثیرگذاری تحریم‌ها مؤثر است. در کوتاه‌مدت واردات کالاهای نهاده‌ای و سرمایه‌ای با مشکل روبه‌رو می‌شود، مسلماً قیمت ارز افزایش و ارزش پول ملی کاهش می‌یابد. از طرف دیگر بر قیمت فلزات گران‌بها تأثیر می‌گذارد. راه‌های مختلفی برای کاهش این چالش‌ها وجود دارد. یکی از این راه‌ها صادرات محصولاتی است که بخشی از آن به نفت وابسته است. دولت می‌تواند روی صادرات آلومینیوم و کالاهای پتروشیمی سرمایه گذاری کند، البته به‌شرطی که این کالاها شامل تحریم نباشند. لذا یکی از راه‌ها توسعه صادرات به‌ویژه غیرنفتی است. از طرف دیگر شاه‌کلید حل مشکل، توجه و تکیه به اقتصاد داخلی است. هرچند که ممکن است در این زمینه فشارهایی نیز بر دولت وارد شود ولی دولت چاره‌ای جز تکیه بر اقتصاد داخلی ندارد.

*تسنیم: با توجه به واقعیت‌های اقتصاد ایران آیا می‌توان اقتصاد بدون نفت را عملیاتی کرد، تحقق چنین موضوعی چقدر قابل تحقق است؟

پژویان: منظور از اقتصاد بدون نفت این است که اقتصاد بدون صادرات نفت می‌باشد. این اقدام بسیار دشوار است، چون در سالهای اخیر که فرصت داشتیم با اصلاح ساختارها وابستگی به صادرات نفت را کاهش دهیم، این کار را نکردیم و الآن خیلی سخت می‌توان به این مهم دست یافت، شدنی است ولی زحمت زیادی می‌خواهد. در کوتاه‌مدت چاره‌ای جز این نداریم که خود را با شرایط تطبیق دهیم. در میان‌مدت و بلندمدت باید به‌سمت اقتصاد متکی به داخل حرکت کنیم و با اصلاح ساختار و بهبود شرایط زمینه را برای ارتقای تولید داخل فراهم نماییم. همچنین یکی از اصلاحات اساسی که باید در دستور کار قرار دهیم، اصلاح قیمت‌های نسبی است. این کار را باید 30 سال پیش در دستور کار قرار می‌دادیم، بارها در این خصوص تذکر داده‌ام. باید اصلاح قیمت‌های نسبی ادامه یابد و افراد مانع اجرای آن نشوند. اگر فاز اول قانون هدفمندی یارانه‌ها به‌درستی اجرا می‌شد و اشتباهات در اجرا وجود نداشت، الآن شرایط بهتری برای ادامه این قانون داشتیم و می‌توانستیم گامهای مؤثرتری برداریم.

*تسنیم: افزایش سهم درآمدهای مالیاتی یکی از راه‌های مؤثری است که می‌توان در جهت کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی صورت گیرد، به‌نظر حضرت‌عالی چگونه می‌توان سهم مالیات را در بودجه افزایش داد؟ چه مشکلاتی بر سر راه وجود دارد؟

پژویان: چند دهه است که بارها گفته‌ام برای اصلاح نظام مالیاتی باید پایه مالیاتی افزایش یابد. مالیات بر مجموع درآمد باید در اقتصاد کشور عملیاتی و اجرا گردد. مالیات‌های محلی باید برقرار شود. آن زمان که مالیات بر ارزش افزوده مطرح نبود، تأکید بر وضع مالیات بر ارزش افزوده داشتم. در حال حاضر نیز که مالیات بر ارزش افزوده اجرایی می‌گردد هرچند که نرخ آن در حال افزایش است ولی این نرخ نسبت به متوسط جهانی پایین است. همچنین مالیات‌های محیط زیستی باید وضع گردد. اصلی‌ترین اصلاح به‌نظر من اجرای مالیات بر مجموع درآمد است که از این طریق دولت می‌تواند درآمد بالایی را کسب نماید. یکی دیگر از مشکلات اقتصادی کشور، فرار مالیاتی است که سهم قابل توجهی در اقتصاد دارد. دولت برای افزایش سهم مالیات باید به این مسئله توجه و با آن مقابله نماید. مسئله بعدی اقتصاد زیرزمینی است که به همین سبب بسیاری شامل مالیات نمی‌شوند.

*تسنیم: به‌نظر حضرت‌عالی چرا کشورهایی همچون کشورهای شرق آسیا توانستند با اجرای یک نظام موفق مالیاتی به‌سمت توسعه حرکت کنند ولی ما نتوانسته‌ایم، حتی کشوری مانند نروژ که همچون ایران از منابع نفتی برخوردار است موفق عمل کرده است ولی هنوز ما نتوانسته‌ایم؟

پژویان: بسیاری از کشورها را می‌توان نام برد که توانسته‌اند بدون نفت به قدرت اقتصاد تبدیل شوند. غیر از آمریکا و روسیه غالب کشورهای توسعه یافته دارای منابع نفتی نیستند. این کشورها با اتکا به اقتصاد درون و تولید داخل توانسته‌اند راه‌های توسعه را بپیمایند. متأسفانه در کشور ما هیچ گونه جایگاه منسجمی برای نقشه راه اقتصادی وجود ندارد. همواره از مدیریت اقتصادی کشور غفلت شده است. غالب افرادی که مدیران اقتصادی کشور شده‌اند یا اقتصاددان نبوده‌اند و یا اگر بوده‌اند از زمانی که بر کرسی ریاست نشسته‌اند دیگر کارشناس نبوده‌اند.

*تسنیم: قدر مسلم تحریم‌ها در رشد اقتصادی کشور تأثیرگذار بوده است، شما چه‌سهمی براي تحریم‌ها قائلید، به‌بیان دیگر تحریم‌ها چقدر بر اقتصاد کشور تأثیرگذار بوده است، اینکه برخی معتقدند زمانی اقتصاد کشور بهبود می‌یابد که تحریم‌ها برداشته شود، آیا درست است؟

پژویان: اقتصاد کشور در گذشته و حال ضعیف و معیوب بوده است. همین مسئله باعث شده تا تحریم‌ها بر اقتصاد کشور مؤثر واقع شود. اگر تحریم‌ها اثرگذار است به‌دلیل ضعف صنعت، غیر قابل رقابتی بودن کالاهای داخلی با کالاهای دیگر، ضعف تولید بوده است. اگر در سالهای گذشته با اصلاح ساختار معیوب اقتصاد، اقتصاد را مقاوم می‌کردیم دیگر تحریم‌ها این قدر تأثیرگذار نمی‌بود. اقتصاد کشور مانند یک بدن بیمار و ضعیف است که تحریم‌ها همچون میکروب به داخل بدن نفوذ کرده و بر آن تأثیر گذاشته است.

مسلماً لغو تحریم‌ها بر اقتصاد تأثیر مثبت خواهد گذاشت اما دو نکته در اینجا قابل ذکر است، اول آنکه تحریم‌ها به این سرعت برداشته نخواهد شد. و دوم آنکه اگر تحریم‌ها برداشته شود ولی مشکلات ساختاری اقتصادی برطرف نگردد، ممکن است مجدداً در معرض خطرات بیشتری قرار گیریم.

*تسنیم: با توجه به ساختار شناسی تحریم‌ها و اثرات متفاوتی که هرکدام از آنها بر اقتصاد ملی می‌گذارند به‌نظر حضرت‌عالی مهمترین اولویت‌ها در اصلاح ساختار داخلی اقتصاد کشور در جهت خنثی سازی تحریم‌ها چه مؤلفه‌هایی هستند؟

پژویان: اقتصاد کشور دچار نقصان ساختاری زیادی است. همان طور که گفتم اصلاح قیمت‌های نسبی اولین فوریتی است که دولت باید آن را دنبال کند. همچنین اصلاح ساختار مالیاتی یکی دیگر از الزامات اقتصاد کشور است. اصلاح نظام بانکی نیز باید در دستور کار قرار گیرد. اصلاح نظام بانکی باید در جهت هدایت اعتبارات به‌سمت حمایت از سرمایه گذاری مجدد بخش صنعت باشد.

*تسنیم: آیا وجود ادبیات اقتصاد مقاومتی در فضای کشور می‌تواند اقتصاد ایران را از شرایط نابه‌سامان کنونی خارج کند؟ چه راهکارهایی در این زمینه وجود دارد؟

پژویان: بله، به‌اعتقاد من شاه‌کلید حل مشکل، توجه و تکیه به اقتصاد داخلی است. هرچقدر به تولید ملی تکیه شود، به همان اندازه می‌توان پایه‌ها و مشکلات اقتصادی کشور را بهبود و اصلاح کرد. محور اصلی اقتصاد مقاومتی نیز همین موضوع است، یعنی با تکیه بر توان تولید داخل می‌توان اقتصاد کشور را در مقابل تهدیدات مصون نگه داشت. برای تحقق اقتصاد مقاومتی نیز بهترین کار افزایش کارایی در اقتصاد ملی است. بایستی کارایی اقتصاد را افزایش دهیم. ساختار اقتصادی باید اصلاح شود. در همین راستا اصلاح قیمت‌های نسبی نیز باید در دستور کار قرار گیرد.

منبع: تسنیم

موضوعات مرتبط: نفت - بازار نفت - اخبار اقتصادی - تحلیل اخبار